19 Ocak 2021 Salı 16:30 KİTAPLAR ARASINDA..................................Gelecek Daha Güzel Günler mi Getirecek?
Orijinal ismi "Do Humankins’s Best Days Lie Ahead?" olan "Gelecek Daha Güzel Günler mi Getirecek?" adlı kitap " bir tür münazaradan çıkmış. Geleceğe yönelik "fütürist" bir yayın. Alain De Botton(1) , Steven Pinker(2) , Matt Ridley(3), Malcolm Gladwell(4) arasındaki tartışmayı Malcolm Gladwell kitaplaştırmış. Çeviri, Cem Duran'a ait. Türkiyede ilk baskısı 2017 yılında Domingo Yayınevinde yapılmış. Sayfa Sayısı ise 119.
Masadaki kavramın adı “Gelişim”. Bu kelime, modern çağın ışıltılı kavramlarından biri. Teknolojinin yaygınlaştığı, kişisel özgürlüklerin, küresel ilişkilerin hiç olmadığı kadar güçlendiği dünyamızda, insanlık altın çağına mı yaklaşıyor? Yoksa gelişim kavramının bir gerçeklik değil sadece ideoloji, Batı’dan çıkma bir illüzyon olduğunu söyleyen muhalifler mi haklı?
Dünyaca tanınmış dört düşünür günümüzün en sıcak tartışmalarından birini ele alıyorlar. Steven Pinker ve Matt Ridley geleceğin daha güzel günler getireceğine dair, Alain de Botton ve Malcolm Gladwell’e meydan okuyor.
2006 yılında Peter ve Melanie Munk tarafından kurulan Aurea Vakfı’nın her sene her altı ayda bir Kanada’nın Toronto kentinde düzenlediği “Munk Münazaraları”dünya çapındaki en heyecan verici tartışmalar arasında. Son 10 yılda dünya çapında pek çok değerli yazar, düşünür, politikacı ve sanatçıyı konuk etmişler. Küresel bir forum iddiasında olan etkinlik dünyanın aydın kesimlerince büyük bir dikkat ile izleniyor.
Munk Münazaralarında dile getirilen meseleler çok farklı alanlardan sorunları masaya yatırıyor. Amaçlarını ise şöyle ifade etmişler: “İçedönük olmak kolay. Bilinmeyene doğru ilerlemek ise zordur. Bu münazara serisinin amacı, insanların hızla değişen dünyamızı daha yakından tanımalarına yardımcı olmak ve ortak geleceğimizi şekillendirecek meseleler ve olaylara dair evrensel diyaloğa daha rahat katılmalarını sağlamaktır. Başımızda pek çok acil mesele var. Küresel ısınma, açlık belası, soykırım, kırılgan ekonomik düzen. Bunlar insanlık için önem arz eden kritik meselelerin yalnızca birkaçı. İşte Munk Münazaraları, hayati konular üzerinde kurmaya çalıştığı küresel diyalog vasıtasıyla, dünyanın en parlak beyinlerinden geçen fikir ve görüşlerden haberdar olmamızı sağlıyor.”
İlk takım; Montreal’den, bilişsel bilimin öncülerinden, dünya çapında üne sahip yazar ve akademisyen Steven Pinker ile Times gazetesinde yazan ve dünyada çoksatar önemli kitapların yazarı Matt Ridley. Münazaranın karşı tarafında ise, İngiltere’nin önde gelen yazar, yayıncı, düşünür ve kendi kuşağının en popüler filozoflarından Alain de Botton ile New Yorker dergisi yazarı, kitaplarından tanıdığımız Malcolm Gladwell.
Münazaraya geçmeden önce 3000’ kişilik dinleyiciler arasında bir oylama yapılmış. Sonuç: “Gelecek daha güzel günler getirecek” fikrine katılanların oranı %71, katılmayanların oranı ise %29 çıkmış.
STEVEN PINKER:
Hayata dair on farklı konuda bu gidişatlara birlikte bakalım. İlk başta hayatın kendisi. Bir buçuk asır önce insan ömrü ortalama 30 yıldı. Bugün 70. Bu yükseliş durma belirtileri göstermiş de değil. İkincisi, sağlık üçüncüsü de, refah seviyesi. İki yüzyıl önce, dünya nüfusunun %85'i aşırı yoksulluk içinde yaşıyordu. Bugün bu oran %10’un altına indi. Birleşmiş Milletlere göre 2030'da sıfırlanabilir. Dördüncüsü, barış ortamı. Gelişmiş ülkeler yetmiş yıldır birbiriyle savaşmıyor; büyük güçler ise altmış yıldır. Besincisi, güvenlik. Bütün dünyada şiddet suçları düşüyor, hem de pek çok yerde jet hızıyla. Altıncısı, özgürlük. Tek tük ülkelerdeki irtifa kayıplarına rağmen, küresel demokrasi endeksi hiç olmadığı seviyelerde. Yedincisi, bilgi. 1820'de insanların %17’si temel eğitime sahipti. Bugün bu oran %82. Ve oran hızla%100 doğru yükseliyor, Sekizincisi, insan hakları. Devam etmekte olan küresel seferberliklerin hedefleri arasında çocuk işçiliği, idam cezası, kadınlara şiddet, kadın sünneti, eşcinselliğin suç sayılması ve insan ticareti gibi konular var. Dokuzuncusu, cinsiyet eşitliği. Küresel verilerin gösterdiğine göre kadınlar artık daha iyi eğitim alıyor, daha geç evleniyor, daha çok kazanıyor, güçlü ve etkili konumlara daha çok geliyorlar. Sonuncusu da zeka. Dünyanın her yerinde IQ he on yılda üç puan artıyor.
Daha zengin bir dünyanın çevre temizliği için daha çok parası olur; çetelerle polis mücadelesi, eğitim ve sağlık için daha çok parası olur. Daha iyi, eğitimli ve kadınların daha çok söz sahibi olduğu bir dünya daha az diktatöre, daha az sayıda anlamsız savaşa maruz kalır. Bu gelişmeler teknolojik ilerlemeleri de besler. Moore yasası geçerliliğini hala koruyor. Genombilim, norobilim, yapay zekâ, malzeme bilimi kanatlanmış uçuyorlar.
Kehanetlere rağmen Nagasaki'den beri tek bir nükleer silahın kullanılmadığını unutmayalım. Soğuk Savaş sona erdi. On altı devlet nükleer silah programlarından vazgeçti. Nükleer silahların sayısı %80 azaltıldı. Diğer tehlike iklim değişikliği. Bu insanlığın en çetin sorunu olabilir. Fakat ekonomistler bu sorunun da üstesinden gelebileceğimiz konusunda hemfikir.
Bu arada yenilenebilir enerji, dördüncü kuşak nükleer enerji ve karbon yakalama konularındaki ARGE çalışmaları hızlandırılarak fiyatların düşmesi sağlanabilir. Daha iyi bir dünya, mükemmel bir dünya demek değil elbet. İnsan doğasının en ateşli savunucularından biri olarak, insanoğlunun yamuk odunundan, düz bir şey çıkmayacağına inanıyorum.
Hayalini kurduğum muhteşem gelecekte hastalıklar ve fakirlik yine olacak; terörizm ve zulüm yine olacak, şiddet suçları ve savaşlar da. Ama bu illetler çok çok daha azalmış olacak. Dolayısıyla milyarlarca insan bugünkünden daha iyi durumda olacak.“
ALAIN DE BOTTON:
“Eğer iyimser olacaksak, iyimserlere göre en büyük gelişmelerin yaşanacağı bu dört temaya bir bakalım. Birincisi, bilginin cehalete galip geleceğine inanıyorlar. Zamanımızın büyük musibeti cehalet, aklın ışığı altında tuz buz olacak. İyimserlerin büyük umudu bu. İkincisi, fakirliğin yol açtığı, bunca zaman peşimizi bırakmayan belalar dünya ekonomisinin büyümesiyle yok olup gidecek. Üçüncüsü, savaş. Hukukun üstünlüğü sağlandıkça ve devletlerin uyduğu uluslararası düzenlemeler gücü tekellerine aldıkça savaş dünyadan kalkacak. Dördüncü ve son olarak da tıp denilen harika buluş sayesinde hastalıkların kökü kazınacak.
Ancak benim kendi yaşadıklarımdan çıkardığım ufak bir itirazım var. Ben İsviçreliyim ve ülkemde epey bir zaman geçirmişliğim var. İsviçre bu sorunların hepsini çözmüş vaziyette zaten. Fantastik bir eğitim sistemi var. Ortalama maaş yıllık 50.000 dolar. 1648' deki Vestfalya Antlaşması'ndan beri ülke savaş yüzü görmedi. Hastaneler derseniz dört dörtlük. Gelgelelim, İsviçre cennet değil. Hatta sorunlar denizi diyebiliriz.
İsviçre gibi ülkeler neden kusursuz değil? Eh, birincisi, akıl hâkim diye aptallık ortadan kalkmıyor. Aydınlanmanın büyük vaadi, insanlara neyin doğru olduğunu söylerseniz onu yapacaklarıydı; kötülük cehaletten kaynaklanıyordu. Ama aptallık, sandıklarından çok daha inatçı çıktı. Gayrisafi yurtiçi hasılayı artırmakla yoksulluk ortadan kalkmıyor. Yeterince şeye sahip olmadığını hisseden milyonerler ve milyarderler var, ki yoksulluğun asıl tanımı da budur, yeterince şeye sahip olmadığın hissi. Ne yazık ki bu his her gelir düzeyinde varlığını sürdürüyor.
İnsanların birbirlerine şiddet uygulaması ve kötücül olması konusunda da son sözü savaşlara bakarak söyleyemeyiz. “insanlar birbirlerini taşlı sopalarla öldürmüyorlarsa da kötülükler ve şiddet devam ediyor…” Ve son olarak, İsviçre’de çiçek hastalığı veya sığır vebası olmasa da tıptaki harika gelişmelere rağmen insanlar yine de ölüyor. Yüz yüze olduğumuz sorunlar bunlar.
Bu noktada denebilir ki makinelerle, akıllı telefonlarla, teknolojiyle, internetle, belki de öyle bir canlı meydana getireceğiz veya üreteceğiz ki müthiş akıllı, süper nazik, hatta ölümsüz olacak. Olabilir, ama o şey insan olmayacak. Homo sapiens farklı bir tür. Size tasvir ettiğim sorunlardan evrilerek kurtulamayacağız asla.
Öyle inanıyorum ki, sorularımıza çok daha iyi cevap verebilecek başka bir felsefeye geçiş yapmamız gerekiyor. Bu felsefeye "karamsar gerçekçilik" adını veriyorum. Modern bilimde ve iş hayatından alışık olduğunuz, her ikisinde de farklı nedenlerden dolayı bizi sürekli neşeli ve iyimser hissettirmeye çalışan tozpembe tavrın zıddı bu. Mükemmeliyetçiliğin korkutucu bir tarafı var. Vaat edilen şey cennet, gerçekler ise trafik sıkışıklığı, kayıp anahtarlar, mutsuz ilişkiler ve vasat bir iş olunca sinirleniyoruz. Hak ettiklerimizi alamamış olduğumuz hissi, dönüp yine bizi öfkelendiriyor. Çağımızın tehlikesi işte bu.
Hayatın mükemmel olması gerektiğine ve tüm sorunları çözebileceğimize inanınca diğer şeyleri takdir etmeyi bırakıyoruz.
Yaşlılar çiçekleri neden sever? Severler, çünkü hayatın kusurlarının o kadar farkındadırlar ki kusursuzluğun küçük adalarına rastladılar mı bir uğramak ve o çiçeği takdir etmek isterler. Biz bunu yapmıyoruz. Eğer zihnimizi türümüzün kusursuzluğuna dair böyle cafcaflı hikayelerle doldurmuşsak, durup çiçekleri takdir etmeyiz. Tarihteki en kötü hareketlerin mükemmelliğe inanan insanların kafasından çıktığını düşünüyorum. Son derece tehlikeli, bir yaşam felsefesidir bu. İnsanlığın gerçek ilerleyişi ise genelde çok daha alçakgönüllü insanların gayretleriyle sağlanıyor. Kendisinin ve başkalarının hatasını kabullenebilen, dünyayı cennete çevirmeye çalışmayan insanların gayretleriyle.”
MATT RIDLEY:
“Woody Allen bir keresinde şöyle demişti: “İnsanoğlu tarihte ilk kez bu kadar ciddi bir yol ayrımında. Bir yol umutsuzluk ve kedere gidiyor. Diğer yol soyumuzun tükenişine. Dua edelim de akıllı seçimi yapacak kadar aklımız olsun.” Robert Heilbroner’ın çoksatar bir kitabının sonuç kısmında: “İnancım o ki insanlığı acılı, zor ve vahim bir gelecek bekliyor. İnsanlığın istikbaline dair beslenebilecek umutlar gerçekten de çok ama çok cılız” İfadesi var.
Bu tehditlerin her birinin ya yanlış alarm ya da abartı olduğuna uyanmam bir yirmi yılımı aldı. Korkunç istikbal, hiç de yetişkinlerin bana söylediği gibi korkunç değildi. Hayat insanların çok büyük bölümü için gittikçe daha iyiye gidiyordu. Ortalama insan ömrü son elli yıldır günde beş saat uzuyor. Bir insanın başına gelebilecek en büyük acı olan çocuk ölümleri ise aynı zaman diliminde üçte iki azaldı. Sıtma ölümleri son on beş yılda inanılmaz biçimde %60 azaldı. 1970'lerden bu yana okyanusa petrol sızıntısı kazaları %90 azaldı. Kötü giden şeylerse trafik ve obezite. Yani bolluktan kaynaklanan sorunlar.
Şöyle bir gerçek var ki gelişmeler genelde yavaş yavaş olur, o yüzden haberlerde yer almazlar. Kötü haberlerse aniden olur. Haberlerde araba kazalarına yer verilir. Çocuk ölumlerinin azalıyor olmasına yer verilmez. Ve Steve'in dediği gibi, ortalama insan her yıl biraz daha zengin, biraz daha mutlu, biraz daha zeki, nazik, özgür, güvende, barış içinde oluyor.
Küresel eşitsizlik azalıyor. Hem de hızlı biçimde Neden mi? Çünkü fakir ülkelerdeki insanlar zengin ülkelerdekine oranla daha hızlı zenginleşiyor. Şu anda Afrika olağanüstü bir ekonomik mucize yaşıyor. Tıpkı on-yirmi yıl önceki Asya gibi. Mozambik 2008’e oranla kişi başı %60 daha zengin. Etiyopya’nın ekonomisi yılda %10 büyümekte. İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana dünya ekonomisi topu topu bir yıl küçüldü; o da 2009’da. Öyle bir durum var ki refahın yükselişi de hızlanıyor.
Peki ama tüm bu gelişmeler çevreye verdiğimiz zarar pahasına olmuyor mu? İşin aslı, hayır. Bir ülke ne kadar zenginse, çevre koşullarının iyiye gitmesi de o kadar olası. En büyük çevresel sorunlar fakir ülkelerde. Nüfus artışında durum ne? Dünyanın nüfus artış hızı, yarılandı. Yüzde ikiden yüzde bire düştü. Yirminci yüzyılda dünya nüfusu dörde katlandı, ama yirmi birinci yüzyılda ikiye bile katlanmayacak. BM'nin tahminlerine göre 2080'lerde artış tamamen duracak. Neden mi? Savaş, salgın hastalık veya bir zamanlar kasvetli ihtiyar Malthus'un korktuğu gibi kıtlık yüzünden değil; refah, eğitim ve sağlık yüzünden.
Nüfus artışının yavaşlaması ve tarımda verimin artışı, dünyayı beslemeyi kolaylaştırıyor. Bugün aynı miktarda gıdayı üretmek için 50 yıl öncesine göre %68 daha az arazi gerekiyor. Bu da doğaya daha çok yer kalması demek. Ve gezegen gittikçe yeşilleniyor. Uydular, otuz yıl önceye göre %14 daha fazla bitki örtüsü olduğunu gösteriyor, özellikle de Afrika'nın Sahel bölgesi gibi kurak bölgelerde
Her kuşak bir dönüm noktasında bulunduğunu sanır. "Geçmiş iyiydi ama gelecek karanlık" diye düşünür, Lord Macaulay'nin 1830'da dediği gibi: “Her çağda insanlar kendi dönemlerine kadar insanlığın ileri gittiğini fark etmiş, ama neredeyse hiç kimse sonraki kuşakların daha da ileri gideceğini hesap edememiştir.” Seçici algımız, geçmişin mutlu hatıralarını, geleceğinse kasvetli beklentilerini öne çıkarır. Narsisizmin tuhaf bir türü diyebiliriz. Kendi kuşağımızın özel olduğuna inanıyor olmalıyız; dönüm noktası tam da bizim yaşadığımıza denk gelmiş. Ama bu inanış, zırvalıktan başka bir şey değil aslında.”
MALCOLM GLADWELL:
“Çok geçmişe gidip o zaman koşullarından 17.yüzyıla, sonra 18. yüzyıla, 19. yüzyıla, 1950’ye, 1975’e ve nihayet bugüne bakacak olursak işlerin sürekli iyiye doğru gitmiş olduğunu görebiliriz. Ve bu fikre katılabiliriz. Ama bu münazara geçmişle ilgili değil, gelecekle ilgili. İşler bu noktadan itibaren iyiye doğru gidecek mi, onunla ilgili. Geleceğin daha iyi olacağı fikrinden naiflik akıyor. Kaldı ki "daha iyi" ve "daha kötü" de doğru karşılaştırma sıfatları değil.
Geleceğe baktığımızda gördüğümüz şey, daha farklı bir dünya. Bununla ne kastediyorum? Geçenlerde bir konferansta birkaç internet güvenlik uzmanıyla laflıyorduk. "Neyden endişe duyuyorsun?" diye sordular. Ben de söyle dedim: İnternet korsanlarının yol açtığı gündelik, düşük seviyeli tehditlerden. Fakat bizi asıl korkutan şey dijital bir 11 Eylül saldırısı. Birisi veya bir ulus devlet elektrik altyapımıza sızıp elektriği bir haftalığına kesti diyelim. Veya birisi Kanada'nın 401 ekspres yolundaki bin tane arabanın bilgisayar sistemini hack'leyip kazalara ve devasa trafik kilitlenmesine neden oldu. Ama terörist saldırısında yaşanacak şoku düşünün.
"Sıradan" olarak nitelendirebileceğimiz iklim krizleriyle başa çıkmada son yirmi beş veya elli yılda çok daha iyi hale geldiğimiz de kesinlikle doğru. Bundan yirmi beş yıl önce olduğu gibi kıtlık tehlikesinden korkmuyoruz. Bu türden bir çevre krizi tehlikesi kesinlikle azalıyor, çünkü hastalığa dayanıklı ve kuraklığa dayanıklı ekinler ürettik ve tuzdan arındırma teknolojilerini çok geliştirdik. Fakat iklim uzmanlarının endişeleri bunlar değil zaten. Meksika'daki son kasırgaya bakıyorlar. Bu, bugüne kadar kaydedilmiş en büyük ve en şiddetli kasırgalar olan biriydi. Ve okyanuslardaki ısınmanın gidişatı konusundaki endişelerini dile getiriyorlar. Ve buradan hareketle bu mega-kasırgalardan birinin daha önce benzerlerini hiç görmediğimiz boyutlara ulaşmasından korkuyorlar.
Hastalık ve kıtlığa dayanıklı ekinler yetiştirdik, ama bir yandan da iklim değişikliğine sebebiyet verdik, ki bu bambaşka boyutta bir risk. Bu verdiğim örneklerin hepsi aynı şeye işaret ediyor. Hepsi de bize bir toplum olarak yalnızca riskleri azaltmakla kalmadığımızı, aynı zamanda risklerin doğasını değiştirdiğimizi söylüyor. Beş yılda bu kıtlık tehlikesinden endişe etmeniz gerekmiyor artık ama geldi miydi Miami'yi silip süpürecek bir mega kasırgadan endişe etmeniz gerekiyor.
Afrika'da cep telefonu demek, hayatınızın on yıl önceye göre çok daha kolaylaşması demek, ama aynı zamanda terörist grupların size zarar verme tehlikesinin de on yıl önceye göre çok daha ciddi ve gerçek olması demek. Bana göre bu münazaranın asıl konusu şu: Yüz yüze olduğumuz risklerin doğasında meydana gelmiş olan değişim bizi korkutmalı mı, korkutmamalı mı? Yanıt bence aşikâr: Evet, korkutmalı.
Nükleer silah sayısının %80 azaltılmış olması sorunu çözmüyor. Hepimizi havaya uçurmak için tek bir manyağın eline tek bir silah geçmesi yeter. Kafanıza silah dayayan biri, “Endişe etme, kurşunların sayısını %50 azalttım,” dese, içimdeki sıkıntı uçup gitmezdi!
Epidemiyologlara sorarsanız size insan türünün yok olma tehlikesinden söz edeceklerdir. İnsan türünün yok olma ihtimalinin söz konusu olmasının nedeni, bu kadar etkileşim halinde, bu kadar iç içe geçmiş olmamız. Bu durum ölümcül bir organizmanın veya virüsün dünyaya çok hızlı yayılmasını mümkün kılıyor. Epidemiyologlar bu olgu yüzünden çok yakın dönemde birden fazla kez bu türden bir olaya ramak kaldığını size söyleyeceklerdir.
Medikal teknolojide ve belli hastalıkları tedavi etme becerilerimizde olağanüstü inanılmaz pozitif değişimlerin yaşandığı konusu doğru. Fakat şunu gözden kaçırmamalıyız ki bu türden yeni teknolojiler yarattığınızda, aynı zamanda yeni sosyal ve ekonomik sorunlar yaratırsınız. Örneğin bunların bedelini nasıl ödeyeceğiz? Tıptaki bu yeni gelişmeleri inceleyen herkesin ortak görüşü, bunların var olan teknolojilerden beş on kat daha pahalı olacağı. Bu gerçekle yüzleşmek zorundasınız.
Gençliğimde dinlediğim kıyametkolikler dünyanın geleceğinin kara olduğunu söylediklerinde yanılıyorlardı. Bana karamsarlığa kapılmamı öğütlediklerinde de yanılıyorlardı. Fakat dünyanın kusursuz olduğunu düşündüğümüz fikrine kapılmanızı istemem. Tabii ki öyle düşünmüyoruz. Tam zıddını düşünüyoruz. Olabilecek dünyayla -ve doğru işleri yaptığımız takdirde daha da ileride olacak dünyayla- kıyasladığımızda, bu dünya gerçekten bir “gözyaşı vadisi”, bir "yeis bataklığı".
“Neşeli ol ki genç kalasın,” demiyoruz. Ama şunu diyebiliriz: “Enseyi karartma, tutkunu kaybetme.” Savaş, acı ve keder gelecekte yine olacak, ama geçmişte bunlar şimdikinden kat kat fazlaydı. Gelecekte insanların hayatlarını iyileştirecek ve yaşadığımız gezegeni sağaltacak yeni buluşların meyvelerini daha tam anlamıyla toplamaya başlamadık bile.
Gelişim insanların büyük çoğunluğun iyiliğine olmuştur. Gelişim özellikle yoksul insanların iyiliğine olmuştur. Ve simdi de sırf ruhumuza ve psikolojimize yeterince eğilmiyoruz diye gelişimin birden duracağına inanmak için hiçbir neden yok. Geleceğin parlak olacağını düşünmek içinse her türlü neden var.”
STEVEN PINKER:
“İnsanoğlunun illüzyonlara, yanlı düşünceye ve mantık hatalarına ne kadar kolay düşebildiğini hepimiz biliriz. Bu zihinsel kusurlarımız bizi dünyanın kötüye gittiğine veya varoluşsal tehlikeler altında olduğuna inanmaya iter. Zihinsel yanılgıların çaresi verilerdir. Verilerin gösterdiği gidişatlarsa şüpheye yer bırakmıyor: insanlar ortalamada daha uzun, daha sağlıklı, daha zengin, daha güvenli, daha özgür, daha eğitimli ve daha barış dolu hayatlar yaşıyor.
Elbette dünyaya bekleyen büyük zorluklar var. Bu da beni son söyleyeceğim noktaya getiriyor. İyimserlik, kendini gerçekleştiren kehanettir; kötümserlik de öyle. Elde ettiğimiz ilerlemeler gizemli tarihsel bir diyalektiğin veya kaçınılmaz gelişim yasasının sonucu değildir. Sistemlerdeki kırılganlıklar ve nükleer silah artışı da dahil olmak üzere sorunları tespit eden ve mahvolduk diye yakınmak yerine yaratıcılıklarını kullanarak ve emek sarf ederek bu sorunları çözen insanların emekleri sonucudur.”
ALAIN DE BOTTON:
“İnsanlar bu dünyanın sorunu ne diye kafa patlattıklarında akıllarına daha iyi bir dünya için öneriler geliyor. Eğitimden bahsediyorlar örneğin. Yeterince bilgili olmadığımızı, ama eğer eğitim sistemini doğrudan oturtabilirsek işlerin yoluna gireceğini söylüyorlar. Ama bunun sonu gelmiyor ki! Birileri de diyor ki “Ekonomiyi düzeltip açlığı bitirirsek işler yoluna girecek”. Sonra savaşları bitirip anlaşmazlıkları çözmeyi öneriyorlar. Ve bir de tıbba bağlanmış umutlar Tıbbi gelişmeleri belli bir seviyenin üstüne çıkarırsak insanların çektiği pek çok acıyı sonlandıracakmışız.
Ekonomik kalkınmanın gerçek trajedilerinden biri, insanların maddi koşullarını iyileştirince mutlulukların da artıracağımızı sanmış olmamız. Oysa Richard Easterlin adında bir ekonomist bundan kırk yıl önce gelir seviyesiyle mutluluk arasındaki ilişkiyi araştırdı ve bir toplum aşırı zengin olsa bile daha fazlasını arzulama, başkalarını kıskanma, yüksek statü hırsı ve kaygının sürdüğünü tespit etti. Bir halkın refah seviyesini yükselterek parasal doyuma ulaştıramazsın. Rekabet, sosyal bir salgın hastalık. Ve çekememezlik, kıskançlık, yetersizlik gibi duygular milyarderlerde de var. Durup bir düşünmek için bunlar yeterli olsa gerek.
Bütün dünyayı milyarder yapsak yine beklenmedik ekonomik gelişmeler, mutsuzluklar ve acılar olacaktır. Bu hedefin peşini bırakmalıyız demiyorum. Elbette peşini bırakmamalıyız ama bir 500 yıl sonra herkes diyelim ki bir İsviçreli dişçi kadar kazanıyor diye her şeyin kusursuz olacağını ummamalıyız. Aydınlama’nın büyük rüyası, eğitim sayesinde insanların önyargılarından kurtulacağı, çürümüş fikirleri ve kötü niyetleri geride bırakacağıydı. Aklın ışığı altında tüm bunlar güneşli bir günde pusun dağılması gibi yok olup gidecekti. Ne var ki hiç de öyle olmadı.
Eğitimli toplumlarda da nice çatışmalar, savaşlar gördük. Dolayısıyla eğitim her derde deva, mucize bir ilaç değildir. Tıp da bu açıdan eğitime benziyor. Tıp ne kadar gelişmiş olursa olsun, göz göze gelmekten kaçışın olmadığı bir gerçek var: kendi sonumuz. Hepimiz kendi minyatür mahşerimizle, kendi kıyametimizle yüzleşmek zorundayız. Kalp ameliyatlarındaki ve kanser tedavilerindeki gelişmeler çok güzel elbette, ama kendi sonumuzun kaçınılmazlığı meselesinin üstesinden gelemedik ve asla gelemeyeceğiz.
Beş yüzyıl içinde bizim yerimizi alacak bir başka “Homo” türü ortaya çıkabilir. Ama o artık biz olmayacağız.”
----------------------------------
Alain De Botton(1): https://www.yeniakit.com.tr/biyografi/alain-de-botton
Steven Pinker(2): https://tr.wikipedia.org/wiki/Steven_Pinker
Matt Ridley(3): https://www.idefix.com/Yazar/matt-ridley/s=752
Malcolm Gladwell(4): https://www.idefix.com/Yazar/malcolm-gladwell/s=260475
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder