12 Temmuz 2019 Cuma 11:30 GÖRECELİ..............................................Cuma günü

Cuma günü

Nihayetinde Cuma günü diğer günlerden bir gün. Neden önemli ? Diğerlerinden ne farkı var ? Her Cuma tebrikleşecek, dua edecek, bayram gibi temizlenip giyinecek ne var ? O gün neden her zamankinden daha fazla camileri dolduruyoruz ? Vakit namazı kılamayanlar bile neden o gün Cuma namazı kılarlar ? Cuma günü okunan hutbelerin özelliği nedir, onu dinlemenin farz olmasının sebebi nedir ?

Cuma günü hakkında düşünme fırsatımız oldu mu acaba ? Kimisi için tebrikleşecek bir gün. Bir başkası için kazası olmayan bir namaz. Perşembeden oruç tutulacak, ya da ölmüşlere kur'an okunacak, Cuma saatinde makbul dua edilecek bir gün. 

Vel hasıl herkese göre değişebilen, ancak farklılığı, özelliği, mübarekliği geleneksel olarak kabul edilen bir gün Cuma. Her şeyi bilinçli yapmak, inandıklarımızın bilincinde olmak ve yapıp ettiklerimizi bilerek yapmak en iyisi, en güzeli elbette. Ancak geleneksel alışkanlıklarımız Cuma gününün gerçekten farkına varmamızı perdeliyor. Bilsek, anlasak daha da seveceğiz, daha bir anlayacağız cumanın neden haftanın bayramı sayıldığını.

Meselâ, her şeyden önce Cuma günü ile ilgili müstakil bir sure var. Cum'a suresi Medine devrinde, muhtemelen hicretin birinci yılında nâzil olmuş. Âyet sayısı on bir.  Adını, cuma namazı için ezan okunduğunda camiye gitmeyi emreden 9. âyetinden almış:"Ey iman edenler, cuma günü namaz için çağrı yapıldığı zaman, hemen Allah'ı zikretmeye koşun ve alış-verişi bırakın. Eğer bilirseniz, bu sizin için daha hayırlıdır." (cum'a suresi, 62 / 9) Hemen onu takip eden ayette de: "Cuma namazı kılınınca yeryüzüne dağılın ve Allah'ın lütfundan isteyin. Allah'ı çok zikredin ki kurtuluşa eresiniz"(Cum'a sûresi, 62 / 10 ) buyruluyor. Anlaşıldığı üzere Cuma günü ve Cuma namazı için çok açık bir davet var. Bu davete elbette icabet edilecektir.

Sûrenin nüzûl sebebini, 11. âyette yer alan, “Onlar bir ticaret ya da bir oyun ve eğlence gördükleri zaman ona akın ettiler ve seni ayakta bıraktılar” ifadesinde buluyoruz. Hz. Peygamber (sav) bir cuma günü hutbe okurken dışarıdan gürültüler ve davul sesleri duyuldu. Zira, o günün geleneklerine göre kervanların gelişi davul çalınarak ilân edilirdi. Bunun üzerine birçok sahâbî mescidi terkedip sesin geldiği tarafa doğru gittiler. Bu durum mescidde on iki kişiyle kalan Hz. Peygamber’i çok üzdü. Ancak, söz konusu kervan Şam tarafından geliyordu ve zahire ve yiyecek taşıyordu. Medinede ise o yıl büyük bir kıtlık hüküm sürmekteydi.

Anlaşıldığına göre söz konusu sûrenin gelişine kadar ashap arasında cami ve cemaat âdâbıyla ilgili bir disiplin henüz teşekkül etmemişti. Sûrenin konusu, peygamber göndermenin ilâhî hikmet ve faydaları, vahyin yol gösterici etkinliği ve cuma namazıyla ilgili özel hükümlerden ibaretti. Dilimizde cuma şeklinde telaffuz edilen “cum‘a” (cumu‘a, cuma‘a) kelimesi, “toplamak, bir araya getirmek” anlamına gelen “cem‘” kökünden türetilmiş bir isim. İslâm’dan önce ‘arûbe” diye anılan bu günün cum‘a adını almasının sebebi bir toplantı günü olması özelliğinden.

Bu yüzden olsa gerek Anadolu'da eskiden her camide cuma kılınmaz insanlar merkezi belde, kasaba ve şehirlere gelerek cuma kılarlarmış. 

Cuma namazının evveliyatı ise hicret öncesine uzanıyor.  Peygamberliğin 12. yılında (m. 621) bir önceki yıl hac mevsimi sırasında yapılan Akabe Biatı’nın ardından Resûl-i Ekrem Medineliler’e İslâm dini hakkında bilgi vermesi ve Kur’an öğretmesi için Mus‘ab b. Umeyr’i görevli göndermişti.Ertesi yıl yapılan İkinci Akabe Biatı’nda kendi aile çevrelerindeki İslâmî gelişmeleri takiple görevli on iki kabile sorumlusuna başkan (nakîbü’nnukabâ) seçilen Es‘ad b. Zürâre’nin Medine yakınlarında cuma namazı kıldırdığı biliniyor. Bazı rivayetlerde Mus‘ab b. Umeyr’in de bu dönemde Medine’de cuma namazı kıldırdığı belirtiliyor.

Hz. Peygamber’in ilk defa cuma namazı kıldırması ise hicret esnasında olmuş. Şöyle ki, Resûlullah Medine’ye bir saat mesafede bulunan Kuba’ya varınca orada konaklamış ve pazartesiden perşembeye kadar ashabı ile beraber çalışarak İslâm’ın ilk mescidini inşa etmişler. 

Cuma günü buradan hareket edip Medine yakınlarında Rânûnâ vadisine ulaştığında buradaki Sâlim b. Avf kabilesine misafir olmuş ve o sırada cuma vakti girdiğinden anılan vadideki namazgâhta cuma namazını kıldırmış. Günümüzde, bu yerde inşa edilmiş ve Mescid-i Cum‘a adıyla anılan küçük bir cami bulunuyor. O tarihten sonra toplu cuma ibadeti düzenli bir farz olarak ifa edilmekle beraber yukardaki sure ve aytlerle âyetlerle bu ibadetin önemi pekiştirilmiş ve bu olaydan hareketle hem Cuma namazının cemaat olarak yerine getirilmesi gereği hem de bu sırada dikkat edilecek bazı hususlar vahyedilmiş.

Bu günün önemi ve faziletiyle ilgili de birçok hadis bulunuyor. Bunlardan en önemlisi: “Güneşin doğduğu günlerin en faziletlisi/en üstünü Cuma günüdür. Çünkü Adem o günde yaratılmış, o günde cennete yerleştirilmiş ve o günde cennetten çıkarılmıştır.” (Müslim, 854; İbn Kesir, 1/2328) Demek ki Cuma günü, insanlığın ilk yaratıldığı, cennete yerleştirildiği ve yeryüzü halifesi olduğu gün olduğundan insanlar için bir bayram günü sayılmış.

Çeşitli hadislerden anlaşıldığına göre Cuma, haftalık ibadet günü olarak daha önce Yahudi ve Hristiyanlar için tayin ve takdir edilmiş. Fakat onlar bu konuda ihtilâfa düşerek Yahudiler cumartesiyi, Hristiyanlar pazarı haftalık toplantı ve ibadet günü olarak benimsemişler. Allah da Cuma gününü Müslümanlara nasip etmiş. (Müslim, Cuma, 19-23) Böylece İslâm’da haftalık toplu ibadet günü olarak cuma seçilmiş, bu günün bir bayram olduğu birçok rivayette açıkça belirtilmiş. (Beyhaki, Sünen, 3/243; İbn Kayyim, Zadu’l-mead, 1/369) İslâm dünyasının her tarafından müslümanların bir araya geldiği en büyük toplu ibadet olan hac, arefe gününün cumaya rastlaması halinde “hacc-ı ekber” (büyük hac) olarak anılmakta.

Başka bir hadiste de bu günde yapılan duaların kabul edileceği bir anın (icâbet saati) bulunduğu haber verilmiş. İcâbet saatinin zevalden itibaren namazın başlamasına, imamın minbere çıkmasından namazın başlamasına veya bitimine ya da ezandan itibaren namazın eda edilmesine kadar devam ettiği, ayrıca fecir ile güneşin doğuşu, ikindi namazı ile güneşin batışı arasında olduğu şeklinde çeşitli görüşler var. Şüphesiz esmâ-i hüsnâ arasında ism-i a‘zamın, ramazanın son on günü içinde Kadir gecesinin gizli tutulması gibi icâbet saatinin de insanlara gizli tutulmasının hikmetleri var. Böylece gün boyunca inananların Allah’a yönelmeleri istenmiş olabilir.

Başka hadislerde Cuma günü gerekli temizliği yaptıktan sonra camiye gidip hutbe dinleyen ve namazı kılan kimsenin o gün ile daha önceki cuma arasında işlemiş olduğu günahların affedileceği belirtilmiş (Buhârî, Cuma, 6, 19), bu günü önemsemeden üç cuma namazını terk eden kimsenin kalbinin mühürleneceği bildirilmiş. (Ebû Dâvûd, Salât, 204)

Bütün bu özelliklerinden dolayı gerek fert gerekse toplum olarak Müslümanlar açısından büyük önem taşıyan Cuma gününde farz olan cuma namazından başka şu hususların yapılması da sünnet kabul edilmiş: Boy abdesti almak, bıyıkları kısaltmak, tırnak kesme gibi bedenî temizlikleri yapmak, misvak veya fırça ile dişleri temizlemek, güzel elbise giymek, güzel koku sürünmek, camiye erkenden gitmek, Kehf sûresini okumak, camileri temizleyip kokulandırmak, sabah namazında Secde ve Dehr sûrelerini, cuma namazında ise Cum‘a ve Münâfikūn veya A‘lâ ve Gāşiye sûrelerini okumak, çokça dua ve zikir yapmak gibi.

Demek Cuma gününü değerlendirmek, Cuma namazını topluca kılmak, hutbe dinlemek ve o güne ilişkin bazı sünnetlere riayet etmek gibi alışkanlıklarımız temelsiz değil. Yalnızca herkes baktığı açıdan ve yararlanabildiği kadar görebiliyor. Bu da bizim göreceli hallerimizden.