142 16 Mart 2014 Pazar 14:29 KAYIP DEFTER'den.............................Farklı bir nevruz

Farklı bir nevruz

Nevruz geliyor

Nevruz yaklaşıyordu. Geçen yıl yaşanan sıkıntılar henüz unutulmamıştı ve endişeliydik. Gazetelerde ve televizyonlarda yayınlanan haberlere bakılırsa o yangın geride kalmış gibi görünüyordu.  Ama, yine de tedbirli olmak lazımdı. 

Bu yüzden, Halil'in grubuyla temas kurmuştum. Benden iki istekleri vardı. Biri o gün ateş yakıp eğlenmelerine izin vermem, diğeri de halk oyunu kursu için yer göstermem. Buna mukabil benim tek şartım da yurdun huzurunu bozacak eylemlerde bulunmamalarıydı. Bana söz verdiler, ben de isteklerine yardımcı olacağımı ilettim.

Fakat, o yılki nevruzu belirleyen şey onlardan değil, türki öğrencilerden gelmişti. Biz onları muhtemel nevruz ateşinden korumak istemiştik, tam tersine nevruzun ne olduğunu onlardan öğrenecektik.

Duyuyordum, bana haberleri geliyordu; onlar da nevruz kutlayacaklarmış. Bir haftadır nevruz hazırlığı yapıyorlarmış. Önce endişelendim, ancak hazırlıklarının daha çok yemek üzerine olduğunu öğrenince bu sefer de meraklanmıştım. 

Kendi aralarında organize olmuşlar ve yemekler için de işletmeciden destek sağlamışlardı. İki gün kala bana da geldiler ve 60 kişilik yer istediler. "Ne yapacaksınız ?" dedim, "milli yemeklerimizi yapacağız, birlikte yiyip içeceğiz ve şarkı söyleyeceğiz" dediler. Beni, yardımcılarımı ve uygun gördüğüm yönetim memurlarını da aralarında görmek istiyorlarmış. Merakım, heyecana dönüşmüştü "Nasıl olacaktı acaba ?" Özellikle de yöresel yiyecekler zaten hep ilgimi çekmiştir benim.

Yine de tedbiri elden bırakamazdım ve onlara dikkat etmeleri gereken şeyleri sıraladım. "Biliyorsunuz Ramazan ayındayız. Kavga, gürültü, içki istemem. Benim gösterdiğim yer ve zamanı aşmak yok." Gülümsediler, içlerinden biri "Nevruz bayram ! Neden olsun kavga ? Yok bizde kavga" dedi. 

Bu sefer de ben ve arkadaşlarım ülkemizde yaşanan nevruzları hatırlayıp gülümsedik. Onlara, idare binasının yan tarafında bulunan boş binanın üst katında, teravih kılınan büyük salonun hemen arkasındaki orta büyüklükte bir yer tahsis ettim. Orası altışar kişiden yaklaşık 15 kadar masa alırdı. Düşüncem, mümkün olduğu kadar bu olayı diğer öğrencilerle karıştırmadan kendi kendilerine kutlamalarını sağlamaktı. Böylece herhangi bir provakasyona karşı da emin olmuş olacaktık.

 

Bu nevruz başka newroz

Nevruz 21 mart Pazar gününe denk geliyordu. Benim ricam üzerine iftar saatine göre ayarlanacaktı. İftar saatine yarım saat kala idare binasına geldim. Spor giyinmiştim, çünkü yemekten sonra teravih kılacaktık. İki yardımcım ve 5 yönetim memuru ile makamda ayaküstü konuştuk. "Nasıl gidiyor ? Ne yapıyorlar ?" 

Bayan Müdür yardımcım "Valla Müdürüm hepsi güzel güzel giyinmişler, masaları bir görseniz çiçek bahçesi gibi. Yemekler, içecekler çeşit çeşit. Hele bir özbek pilavı var ki yemek için sabırsızlanıyorum." 

Hoşuma gidiyor, yine de soruyorum "Bütün yabancılar var mı, yoksa sadece belli bir grup mu ?" Soruma yönetim memuru Bülent cevap veriyor "Hepsi var müdürüm, her ülkeden 5'i erkek 5'i kız onar kişi seçmişler. Gagauzlar bile gelmiş. İçerde şimdi toplam 7 gruptan 80 kişi var."

Saat iftara 10 dakika kaldığını gösterdiğinde salona giriyoruz. Hepsi ayağa kalkıyor ve hep birlikte alkışlıyorlar. Bir taraftan biz de onları alkışlarken, diğer taraftan etrafı kolaçan ediyorum. Gerçekten pırıl pırıl gözler, ışıldayan yüzlerle karşılaşıyorum. Rengarek, temiz, en güzel elbiselerini giymişler.  

Bütün endişelerim geçiyor, rahatlıyorum. Bize ayrılan bölüme geçip oturuyoruz. Onlar da oturuyorlar. Bakıyorum, Azerisi, Türkmeni, Özbeği, Kazağı, Kırgızı, Moğolu ve Gagauzu ile tam bir çiçek bahçesi masalar. Gruplaşma da yok, karışık oturmuşlar. Onları böyle, hep birlikte ve mutlu görmek beni de neşelendiriyor.

Konuşmamı istiyorlar. Ben de aynı duygularla sesleniyorum onlara. Basit kelimeler kullanıyorum, sade cümleler kuruyorum beni anlayabilsinler diye. Ama, sanırım sözlerimden ziyade, yüzüme yansıyan mutluluğu herkes anlıyor.  Müthiş bir alkış sesiyle oturuyorum. 

Benim ardımdan içlerinden Azeri Muhammedov adlı öğrenci söz alıp konuşuyor. O da kardeşlikten, birlik beraberlikten, nevruz coşkusundan bahsediyor. Tam bu sırada ezan okunuyor. "Buyrun, afiyet olsun" diyor acemice. Ben de mikrofonu alıp "Bismillahirrahmanirrahim, Rabbimize hamdolsun. Siz de buyrun, herkese afiyet olsun" diyorum.

Bütün salon, çatal bıçak sesleri eşliğinde yeme içme moduna geçiyor. Tam özbek pilavını bitirmiş bir Gagauz tatlısına yönelmişken, salonun uzak ucundan bir dombra sesi işitiliyor. Ardından Kazak bir kız öğrencinin ince sesi yükseliyor: 

"Yıl başı Nevruz günü âlem gülistan bolgusu, Asmandan yir yüzige ab-ı rahmet yagkası, Her oğul hizmet kılıp üstadını, İki âlemde bu ferzend hak rızasın tapkusı, Nevruz   keldi cihanga, Barıp eytkıl atanga, Keldi Nevruz ıyş bünyad itkeli, Barça adem künlini  şad itkeli, Her ogul mollasındın alsa dua, Könlini gamlardan azad itkeli.”  

Ardından bir Gagauz kız öğrenci başlıyor şarkısına: 

"Çalsın çırtma oynaylım, Toplansın oğlanlarım, Dostlara sevinelim mari hey, Tatlı dile doymaylım,  Gün orta harman gibi, Mavi gökün yok dibi, Çalsın çırtma oynaylım, Tatlı dile doymaylım, Gelin dostlar kol kola, Oynaylım bir düz hava, Çalsın çırtma bucakta, İşidilsin uzakta." 

Bu şarkıyı bir Azeri türküsü, onu da bir Özbek koşması takip ediyor. Günlerdir ilk defa gülümseme yüzüme yapışmış gibi, elim patlarcasına alkışlıyorum.

Üç gün sonra Ramazan bayramı. Ama o gün iftar saatinde erken bir bayram coşkusu yaşıyoruz. Nevruzun aslında ne demek olduğunu öğreniyoruz. Balkanlar'dan, Karadeniz'e, Anadolu'dan Kafkaslar'a, ta dünyanın öbür ucu Altaylar'a kadar ne kadar geniş bir aile olduğumuzu fark ediyoruz.

Nevruz, bir ilkyaz bayramı

Sonradan öğreniyorum ki, Kazaklar, Nevruz törenlerinde Mevlid okuturlarmış. Evler baştan başa temizlenir, herkes en iyi elbiselerini giyermiş. Nevruz törenleri sırasında ev duvarlarına veya çeşitli eşyalar üzerine kil kaplar atılarak parçalanır, ateş üzerinden atlanırmış. 

Nevruz'da yapılan yemeğe de "Nevruz-köcö" denirmiş.  Ayrıca, nevruz çorbası veya lapa adı verilen başka bir yemek de yapıp o gün komşulara dağıtırlarmış.

Kırgızlar da,  gece ile gündüzün bir olduğu yeni yılın ilk günü 21 Mart'a Nooruz adını vermekte ve ogün için "Nooruz köcö" denilen özel bir yemek yemekteymişler. "Köcö", darı yarması yahut bulgur konulmak suretiyle yapılan bir nevi tiritmiş. Ayrıca, "Auz köcö" denilen "kavut" da bu günün özel yemeklerindenmiş.

Özbekistan'ın Semerkand, Buhara ve Andican taraflarında Nevruz törenleri, Nevruz günü başlamakta ve bir hafta devam etmekteymiş. Halk, bu Nevruz eğlencelerine "Seyil Eğlenceleri" dermiş. Seyil yerleri dönme dolaplar, çalgıcılar, beççeler, seyyar satıcılarla dolar, Nevruzun birinci günü, halk çadır çadır gezerek birbirlerinin bayramını kutlarmış. 

Bu ziyaretler sırasında ikram edilen yemekse, "aş" adı verilen özbek pilavıymış. Ayrıca çay ve çeşitli meyveler de sunulur. Köpkari, güreş, at yarışları ve horoz dövüşleri gibi spor gösterileri düzenlenirmiş.

Türkmenler de, yeni yılın ilk gününe Novruz adını verirlermiş. Novruz'dan beş altı gün önce, her Türkmen ailesi temizlik yapmaya başlar, Novruz için Türkmen çöreği, Türkmen petiri, külce, yağlı börek, şekşeke, koko, bovursak, Türkmen palovu hazırlanır, ne kadar çok yiyecek hazırlanırsa, yeni yılın o denli iyi geçeceğine inanılırmış. 

Semeni, Novruz'un özel yiyeceğiymiş. Bu yemek birkaç ailenin birleşerek büyük bir kazanda buğday özüne, un, su ve şeker eklenerek hazırlanırmış. Bir gün önceden pişirilmeye başlanan semeni, ancak 21 Mart sabahı hazır olurmuş.

Semeni geleneği Azeri Türklerinde de varmış. Mart ayının ortalarında bir kap içindeki toprağa soğan, buğday veya çimen tohumu ekilir. Bunlar yeşerdiği zaman, yaz geldiğinin işareti olurmuş. 

Nevruz ise, üç gün sürmekteymiş. Her yıl Mart ayının 21-23'üncü günleri, büyük törenle kutlanır, "Ahir çerşenbe"den önceki Salı günü mezarlığa giden erkekler, Fatiha okuyup dönerlermiş. 

Kadınlar ise mezarlığa, hazırladıkları helva, pilav ve daha başka yiyecekler ile giderler, Kur'an-ı Kerim okunur, Fatihaların ardından yemekler fakirlere dağıtılıp, 1-2 saat sonra mezarlıktan ayrılınırmış.

Mart içeri, pire dışarı

Gagauz Türkleri’nde sene iki kısma ayrılırmış. Birinci kısım “Hedrelez” veya “Hederlez” denilen, Hıdrellez’miş. Ve o eski anlayış nisandan başlayıp, kasıma kadar devam edermiş.  

Nevruz yaklaşırken, mart ayının başında, Gagauz kadınlar, sabahın erken saatlerinde, evlerinde esaslı bir temizliğe girişirlermiş. 

“Mart içeri, pire dışarı” sözü, Gagauz kadınlarının eskiden beri gelen bu temizlik geleneğinden kaynaklanmaktaymış.

Gagauzlar için Nevruz öncesinde yapılan hazırlıklar çok önemliymiş. Mart ayının başlarında, küçük çocuklara ve genç kızlara kırmızı yün ipliğinden bilezikler örülüp, kollarına takılır, evlenme çağına gelen kızlar ise, turnaların gelişini bekleyerek, onların yuvalarına yün ipliği bırakır ve “bu ipliği yuvanıza alın, bizim çocuklarımız olacak, bizim için Allah’a dua edin”derlermiş.

Gagauz Türkleri Hıristiyanlığın Ortodoks mezhebinden. Dolayısıyla dini inançlarına bağlı olarak Gagauzlar, Hıristiyanların bahar bayramı olan “İlkyaz Yortusu”nu da kutluyorlarmış. Bu yortu, şubat ayının son Pazar günü yapıldığı için de, buna “Aziz Lazar Günü” adı da verilmekteymiş. O gün, kızlar aralarında küçük yaşta birisi seçilerek “İlkyaz Gelini” yapılır, başına çiçeklerden taç takılırmış. Kızlar bu şekilde ev ev gezerek, türkü söylerler, el-ele tutuşup hora oynarlarmış.

Bütün bunlar, 21 Mart’ta geniş biçimde kutlanacak olan İlkyaz yortusu yani Nevruz bayramı içinmiş. Bir yandan Hristiyan dininin tesiri, öte yandan Gagauzların çeşitli Hristiyan halklar arasında yaşamış olmaları sebebiyle, Nevruz adı, zamanla İlkyaz Yortusu’na dönüşmüş. Bu şekilde Gagauzlar, Nevruz ve Hidrellez geleneklerini yaşatabilmişler.

Teravih namazını ön salonda çok sayıda türki öğrenci ile birlikte kılarken, ister istemez arkada yaşadığımız bu güzelliği zihnimden çıkaramıyordum. İşte bizim Hıdırellez diye bilip her yıl 6 Mayısta yaşadığımız eğlenceler farklı coğrafyalarda değişik ad ve zamanlarda böyle sürdürülmüş, çağları aşıp günümüze ulaşmıştı. İnsana tazelik veren, sevgi ve neşe dolu bir güzelliğin kanla, ateşle, acıyla hatırlanması olacak şey miydi ? Baharın gelişi insana coşku verir. Ya nasıl olup da bu topraklarda bugün gerginlik vesilesi olabilmişti ? 

Biraz sonra namaz bitecek ve biz bu defa da işte öyle bir newroz ateşiyle yüz yüze gelecektik. İnşallah verdikleri sözü tutar, taşkınlık yapmazlar, inşallah diğer gruplardan herhangi bir taciz yaşanmazdı. Yine iş çığırından çıkacak olursa bu defa da gerçekten çok üzülecektim. Dua ettim sürekli, rabbime sığındım namaz boyunca.Gereken tedbirleri almıştık ama o ateş sönünceye kadar bana rahat ve huzur yoktu...