22 Şubat 2019 Cuma 12:00 ŞİİR VE TÜRKÜ..........................................Gesi bağları

Gesi bağları 

Bir zamanlar annesi ile yasayan genç bir kız Kayseri iline bağlı Gesi kasabasına gelin gitmiş. 

Zamanın şartlarında ulaşım zor şehir kızı için köy gelinliği ağır yükmüş. Annesine olan özlemi gün geçtikçe artmış ama kocası çaresizmiş. Üstelik kaynanası da ona yapmadık eziyet bırakmıyormuş. 

Gesi bağlarında bir top gül idim / Yağdı yağmur güneş vurdu eridim / Ezel yarin sevgilisi ben idim

Gel otur yanıma hallerimi söyleyim / Halimden bilmiyor ben o yari neyleyim

Aradan zaman geçmiş ve bir çocukları olmuş gelinin. Onunla avunmaya çalışıyormuş ama annesine olan özlemi de bir türlü dinmiyormuş. Annesinden hiç haber alamadığı için çok üzülmekteymiş. 

Gül koymuşlar menekşenin adını / Dünyada almadım anam ben muradımı / Ben ölürsem dertli koyun adımı

Aylar yıllar geçmiş sonunda kötü haber gelmiş annesinden. Onun öldüğünü öğrenen gelin artık Gesi'nin güzel bağları arasında hem ağlıyor, hem de bir türkü söyleye söyleye dolaşıyormuş:

(Of) Gesi Bağları'nda Dolanıyorum / Yitirdiğim Yarimi Aman Aranıyorum / Bir Çift Selamına Güveniyorum

Gel Otur Yanıma Hallerimi Söyleyim / Halimden Bilmiyor Ben O Yari Neyleyim

Atma Anam Atma Şu Dağların Ardına / Kimseler Yanmasın Anam Yansın Derdime

(Of) Gesi Bağları'nda Üç Top Gülüm Var / Hey Allah'tan Korkmaz Sana Bana Ölüm Var / Ölüm Varsa Şu Dünyada Zulüm Var

Gel Otur Yanıma Hallerimi Söyleyim / Halimden Bilmiyor Ben O Yari Neyleyim 

Bu güzel ve acılı Kayseri Türkünün bilinen 64 beyiti var. Ahmet Gazi Ayhan tarafından derlenmiş. Hem melodisi hem de şiiriyle günümüze kadar ulaşan klasik türkülerimizden. 

Birbirinden farklı bir çok hikaye anlatılıyor bu türkü için. Halk o kadar benimsemiş Gesi Bağlarını ki, insanlar sonradan kendi hüzünlerini de, kendi hikayelerini de bu şarkının formuna uydurup söylemiş olmalı. Bu yüzden Gesi Bağları türküsünü ilk dillendiren de zamanın araya koyduğu sislerin içinde silikleşmiş, ne için söylendiği de belirsizleşmiş. 

Gesi bağlarında bir top gülüm var / Hey Allah'tan korkmaz sana bana ölüm var / Ölüm var da şu gençlikte zulüm var

Gel otur yanıma hallerimi söyleyim / Halimden bilmiyor ben o yari neyleyim

Bilinen bir şey varsa o da bu türkünün nağmelerinde yurt hasreti var, ayrılık acısı var, gurbet var, ana sevgisi var. Pazarörenli Afşar kadının anlattığına göre kaderi toprak rengi, kendisi bağ gülü kadar evcil bir İstanbul kızı söylemiş bu türküyü. Sevdadan çok yabancılığı, garipliği, umarsızlığı dile getirmiş onu.

Gesi, Kayseri'nin ırağında sapa bir kasabayken, yaz gelince gurbet ellere çalışmaya gidermiş buranın gençleri. Ellerinde bir küçük bavul, ceplerinde üç beş kuruş yol parasıyla İstanbul'a, İzmir'e doğru yollara koyulurlarmış. 

Gesili Mustafa da bir küçük evciğin en büyük oğluymuş. Yaz bahar ayı kendini gösterende bavulunu, yolluğunu alıp ana babasına veda etmiş, yaz boyu çalışıp para kazanmak, başka diyarlar görüp iş öğrenmek amacıyla binmiş kara trene, düşmüş İstanbul yollarına. 

Mustafa askerliğini yeni bitirmiş, yirmi beşinde bir Anadolu delikanlısı. İnce iş gelirmiş elinden, sıvacıymış. İnmiş Haydarpaşa Garı'na. Sisler arasında kaybolan ulu minareleri, yüksek kuleleri, görkemli evleri seyredip kendisini büsbütün garip hissetmiş. 

İstanbul'da Gesili Mustafa'ya da bir inşaatta iş vermişler. Yaptığı işi beğenmiş işveren. İşçiyken kalfa, kalfayken de usta olmuş. Bu ağırbaşlı, namuslu Anadolu genci, arkadaşlarının arasında hem yaptığı iş, hem de güvenilirliğiyle seçilmiş olmalı ki işveren onu günün birinde kenara çekip bir cigara uzatmış ve ailesini sormuş. Utancından tutuk tutuk konuşarak cevap vermiş Mustafa. "Kayseri'de bir koca kadın anam, beş kardeşim var. Yazın çalışıp kışın yeriz. Bizim oralar bağlık bahçeliktir. Erkek kısmına kış günü de olsa evde oturmak yakışmıyor. Geldim buralara...

Evlenmeyi düşünüp düşünmediğini sormuş işveren. "Nasip" diye yanıtlamış Mustafa. İşvereni ona İstanbul'un kıyıcığında eski bir evde yaşayan dört kızdan birini teklif etmiş. "Ben bu kızı bilirim, tanırım her haline kefilim. Anası eşini yitireli çok oluyor. Dört kıza hem analık yaptı hem babalık. Yoksulluk kınanacak bir hal değildir oğlum, bu kızı seninle baş göz edelim" demiş. O an bir şey diyememiş Mustafa. Beklemediği bu teklif şaşırtmış onu. Akşam kara gecenin içine büzülüp düşünmüş. Teklifi uygun bulmuş, her ne kadar o zamana dek bu yabancı diyarlardan evlenmeyi düşünmediyse de kabul etmiş. 

Bir gün iş arkadaşları ve patronu gidip çalmış eski evin boyası aşınmış kapısını. Leyla'yı görüp beğenen Mustafa'nın evlilik dileğini kadıncağıza bildirmişler, Allah'ın emriyle kızını istemişler. Yaşlı kadının tek derdi, gözü görür eli tutarken kızının mürüvvetini görmek olmalı ki ikiletmemiş kendisine gelen teklifi. Madem tanıdıklar bu yabancı gence kefil oluyor, huyu güzel, çalışkandır diyorlar, "Hayırlı işi uzatmanın manası yok. Kıysın nikahı alsın götürsün" diye cevap vermiş. 

Leyla duraksayıp bakmış anasına. "Ne tez bıkmışsın benden ki alıp kızını bilinmedik diyarlara atıyorsun," diyecek olmuş ama sesi düğümlenmiş boğazında. Anasının uygun gördüğünü geri çevirememiş. Biraz da kahredip kabul etmiş kısmetini. 

Mustafa evleneceğini kısacık ve utangaç bir telgrafla bildirmiş Kayseri'ye. Basit bir alyans, üç beş parça hediye, birkaç takı ile gitmiş kız evine. Çabucak kıymışlar nikahı. Sonrası Mustafa Leyla'yı alıp memleketine doğru yola koyulmuş. Delikanlının cebinde yaz boyu çalışıp kazandığı paralar, kızın elinde birkaç parça çeyizini sıkıştırdığı bavulla geçmişler Anadolu yakasına. Kara trenin Kayseri istasyonuna Haydarpaşa'dan iki bilet almışlar. 

Leyla doğup büyüdüğü eski İstanbul'a gözleri dolu dolu bakmış, adını duyup yerini bilmediği Kayseri'yi düşlemiş. Korkup ağlayacak olmuş önce, sonrası kocasının elini tutup onun varlığına sığınmış. Ama zor iş göz açıp gördüğü diyarları bırakıp bilinmeze doğru yola çıkmak. Bu yüzden boğazın karşı kıyısında bütün görkem ve göz alıcılığıyla yükselen tanıdık İstanbul'a bakıp içinden geldiğince yakınmadan da edememiş. 

Gemiden indim de yollar ayrıldı / Bindim kara trene başım çevrildi / Bize kısmet gurbet elden verildi. 

Atma anam atma, beni dağlar ardına / Kimseler yanmasın, anam yansın derdime... 

Kara tren aşmış dereleri dağları. Anadolu'nun kıraç bozkırlarını geçip bir yüce dağın eteğine yaslanmış Kayseri'ye ulaşmış. Mustafa'nın ailesi karşılamış gelinlerini. Sarmaş dolaş olmuşlar. 

Leyla'nın içindeki ürkeklik geçmiyormuş yine de. Girmiş Mustafa'nın alçacık damlı, tek katlı, önünden tozlu bir yol geçen evine. Henüz alıştığı bildiği gibi bir yerle karşılaşamamanın ürkekliğini üzerinden atmadan konu komşu gelmiş İstanbul'lu gelini görmeye. Hediyeler getirip uğur dilemişler. 

Ama, iki ayrı dünya gibi zıt gelmiş Gesi ile İstanbul Leyla'ya. Koca şehrin ruhuna tanıdık köşelerini bırakıp yad ellere gelin gelmenin acısını bir türlü atamamış üzerinden. Gün boyu işe, aşa, suya, ateşe koşturup hizmet etmiş yeni yuvasına ama ille de kapısını çekip çıktığı evini özlermiş, ille kocamış anasını, kimsesiz kardeşlerini anarmış. Başka hiçbir şeye benzemeyen yurt özlemi sarmış gönlünü. Kimselerden yüz bulamamış dertleşmek için. Ancak akşam olunca odasına çekilip Mustafa'nın göğsüne başını dayar, içinden geldiği gibi yakınıp ağlarmış. 

Çırpını çırpını yuvamdan uçtum / Ağlayı ağlayı gurbete düştüm / Ayrılık zehrini gençlikte içtim. 

Örtün pencereyi esmesin yeller / Algın olduğumu bilmesin eller. 

Mustafa yerinden yurdundan edip getirdiği bu garip kuşu yeni yuvasına alıştırmak için uğraşmış durmuş. Günbegün sevmişler birbirlerini. Yürekleri birbirine ısınmış. Eşini incitmemiş Gesili delikanlı. Anadolu'da adet olduğu üzere anasının, kardeşlerinin yanında ona pek yakınlık göstermese de bakışlarıyla, davranışlarıyla sezdirmiş sevdasını. Tenhalaşınca moral vermiş, destek olmuş. Akşam saatleri onu yanına alıp Gesi bağlarında gezintiye çıkarmış, unutturmaya çalışmış karısına gurbet acısını. Dolaşırken de türkülerle dile getirmişler hallerini, 

Gesi'ye giderken yolun sağında / Güller açmış nazlı yarin bağında / Gurbetteyim daha gençlik çağında 

Gel otur yanıma boyu boşu güzelim / Dost düşman yanında gülüp gezelim. 

İki tazenin arası iyiymiş ama Mustafa'nın anası, kız kardeşleri pek de sevememiş Leyla'yı. Köy işinden anlamaz, koyun keçi sağamaz, iki avuç bulguru aş yapıp ortaya getiremez bir cahilmiş onların gözünde yeni gelin. Güler yüzleri çok sürmemiş. Evin içinde yaban gezer gibi irdemişler, dışlamışlar, itip kakmışlar sahipsizi. Fakir kızıysa da görgülü evin çocuğu olduğu için sesini çıkarmamış Leyla. 

Gesi bağlarında bülbüller öter / Ateşim yanmadan aman dumanım tüter / Bana bir şey oldu ölümden beter

Örtün pencereleri aman değmesin yeller / Dertli olduğumu aman bilmesin eller

Sorup anlamadan öz kızını koparıp bilinmedik diyarlara atan anasına da gün geçtikçe gönül koymuş, sitem etmiş, ilenmiş. "Ne var idi Mustafa'yla İstanbul'da kalaydık. Koca kalabalıklara yer buluyorlar da biz sığamadık mı oralara?" diye söylenmiş. 

Gesi bağlarında üç ırgat işler / Anamdan mı gelir şu uçan kuşlar / Analar doğurur ele bağışlar

Atma garip anam beni dağlar ardına / Kimseler yanmasın anam yansın derdime

Sıvacı Mustafa önceleri karısıyla anasının anlaşıp geçineceğini düşünmüş. Leyla kocasının evine, anası da yeni geline ısınacaktı hepsi bu. Ama dallı güllü şalvar giyen, boncuklu tülbentle yaşmaklanan Afşar karısı kadın anası insaf edeceğe benzemiyormuş. Günbegün sertleşmiş İstanbullu gelinine. İşe ocağa sokmaz olmuş. Ağzını açacak olsa, "Kendi gelen sen sus. İyi bir şey olaydın anan göğsünden söküp azıtmazdı seni" diye paylıyormuş onu. Leyla kızın içini yalaz yalaz yakıyormuş bu sözler. Gurbet elde tutunacak dalı yok, arkasını dayayacağı akrabası yokmuş ki baş kaldırıp cevap versin. Atmış içine hep, ama her akşam da sızım sızım sızlanır ağlayıp içini dökermiş eşine. Kaynanasından işittiği kötü sözleri bir bir anlatırmış. 

Gesi bağlarında bir top gülüm var / Hey Allah'tan korkmaz, sana bana ölüm var / Ölüm varsa bu dünyada zulüm var 

Gel otur yanıma, hallerimi söyleyim / Halimden bilmiyor, ben o yari neyleyim. 

Mustafa "Ben İstanbul'a varıp bir yer bakmayım. Bir iş bulup çalışayım. Bir mevsimden tezi yok, seni yanıma alırım. İstanbul'a yerleşiriz" demiş Leyla'ya. Onu yaşlı gözlerle bırakmış evin eşiğinde. Bavulunu alıp yine düşmüş gurbet yoluna. 

Yazmam gül yaprağı karanfil ırak / Aksine vuruyor, devranı felek / Gesi bağlarında Leyla diyerek, 

Devşirdim çiçeği, dalda ne kaldı / Gurbete gidiyom burda nem kaldı. 

Bir başınaymış yine Leyla. Çok bilmiş kaynanayla birkaç cahil görümce arasında kalakalmış. Tek tesellisi Mustafa'dan aldığı "tez döneceğim" sözü. Sabredip beklemeye koyulmuş. Uğradığı acı sözlere, itip kakmaya karşı köşesine sıkışıp kalmış. Mustafa'sı da yokmuş ki derdini yansın, garip başını eğip şikayetlensin, sabır istesin... 

İşittiği sözler içini yakıyormuş ama ne yapsın, bir başınaymış. Alıp başını Gesi bağlarında geziyormuş komşu kızlarıyla. Gezerken de için için ağlayarak söylüyormuş türküsünü. 

Ooff, Gesi bağlarında dolanıyorum / Yitirdim yarimi aman aranıyorum / Bir çift selamına güveniyorum. 

Gel otur yanıma, hallerimi söyleyim / Halimden bilmiyor, ben o yari neyleyim. 

Konu komşu acıyormuş Leyla kızın garipliğine. Gidip kaynanasıyla konuşacak olmuşlar. Ama nafile...Gelenler çıkıp gitmiş üzülerek, alıp içlerine teselli etmişler İstanbullu gelini. 

Bu sefer alıp kalemi eline ak kağıtlara nakış nakış yazmış derdini Leyla. 

Gesi bağlarında dolanıyorum / Yitirdim yarimi anam aranıyorum / El kadar mektuba güveniyorum

Yaz yaz mektubunu anam postaya bırak / Felek bizi ayırdı anam yolumuz ırak

Yari ile mektuplarda dertleşmiş. "Tez gel" demiş sevdiğine. "Tez gelip al beni buralardan, daha dayanamıyorum." Komşu kızlarına söylediği türküyü de iliştirmiş mektuba. 

Gesi bağlarının gülleri mavi / Ayrıldım yarimden anam gülemem gayri / Yarden ayrılanın böyle olur hali, 

Ne deyim ağlayım ah alnımın yazısı / Söyle bana söyle be yarinin kuzusu... 

Üstü kara yazılı ak kağıtlar gurbet elde varıp bulmuş Mustafa'yı. Derdini bir iken bin eylemiş. Çaresiz kalmış İstanbul'un orta yerinde. Çünkü daha ne iş bulabilmiş ne de ev. Ne dese ki yarine ? Bir of çekip savurmuş cigarasının dumanını. Kalemi eline alıp yazmış içindeki efkarı. Teselli olsun diye de bir yüzük alıp göndermiş aynı mektupla. Onun yakınışına uydurup karşılık vermiş gönlünce:  

Gesi bağlarında bir oylum kaya / Düşmüşüm sevdaya anam ne diyon bana / Bir yüzük yaptırdım bergüzar sana 

Takın parmağına yarim yadigar olsun / Bize sebep olan, onmasın da sürünsün. 

Artık geçmek bilmiyormuş Leyla için vakit artık. Bir taraftan Mustafa'yı bekleyip öbür yandan kendisini yad ellere gelin eden anacığına sitem ediyormuş söylediği türkülerde. "Gesi bağlarını bekleyen gelin" diyordu konu komşu ona. Türküsü dilden dile söyleniyor, ağız ağız yayılıyordu Kayseri'ye. Leyla'yı yalnızlığın acısı büsbütün sarıyor, büsbütün eritiyordu. Nur parçası oğlu bile acısını azaltmaya yetmiyormuş. 

Anam yok ki ağıdımı dinlesin / Yarim yok ki şikayetim dinlesin / Şu garip gönlümü kimler eylesin. 

El kadar anlımda türlü yazım var / Evvel bir basımdı şimdi körpe kuzum var.

Bu öyküyü anlatan Pazarörenli kadın, Leyla'nın bekleyişinin ne kadar sürdüğünü bilmiyor. 

Bir mevsim mi, bir yıl mı, bir ömür mü? Ama herhalde Mustafa memleketine dönüp Leyla'yı almış, baba ocağına veda edip İstanbul'a gitmişler. 

Kim bilir hangi semtine yerleştiler, nasıl bir evleri oldu, Gesi'yi özlediler mi? Leyla kız daha ne mısralar dizdi, İstanbul'a dönünce söndü mü içindeki sıla hasreti? Kaç çocukları oldu, ne kadar yaşadılar ? 

Gül koymuşlar menekşenin adını / Dünyada almadım anam ben muradımı / Ben ölürsem dertli koyun adımı

Örtün pencereleri anam değmesin yeller / Dertli olduğumu aman bilmesin eller

Acaba onların çocukları torunları bir yerlerden bu türkünün nağmelerini duyunca vaktiyle analarının çektiği özlemi anlayabiliyorlar mı? Bunları bilmiyor Pazarörenli kadın, "alıp götürdü karısını İstanbul'a, bize de türküsü kaldı" diyor.

Gesi bağlarının gülleri mavi / Ayrıldım yarimden anam gülmeyim gayri / Ayrılık yaşını silmeyim gayri

Yas tutsun ellerim kına yakmayın / Kör olsun gözlerim sürme çekmeyin