120 12 Ocak 2014 Pazar 17;15 ŞİİR VE TÜRKÜ..................................Mevlid Kandili ve Vesîletü'n Necât

Mevlîd [1] Kandili Vesîletü'n Necât

Rahmetli babama...

 Mevlid, "doğum zamanı" [2] demektir. Halk arasında mevlit, mevlüd, mevlüt olarak da söylenir. Türkçeye Arapça'dan girmiş bir kelime olarak, "Peygamberin doğum günü" anlamında kullanılmaktadır.

Mefhar-i Mevcûdat, Hazret-i Fahr-i Âlem Muhammed Mustafa râ Salâvât.
Kâinatın kendisi ile iftihar ettiği, bütün âlemlerin kendisi ile şeref bulduğu Hazret-i Muhammed Mustafa'ya  salâvât getirelim.

Asr-ı Saadet ve Dört Halife Döneminde kandiller yer almadığı için geçmişi pek eskiye dayanmaz. Kandil geceleri hicrî 3. asırdan itibaren kutlanmaya başlanmıştır. Türkiye'de Osmanlı Devleti padişahı II. Selim'den itibaren bu kutlama gün ve gecelerinde, minarelerde kandil yakılmasıyla birlikte kandil adını almıştır.

Allâh adın zikr edelim evvelâ, / Vâcip oldur cümle işde her kula

Evvelâ Allâh'ın adını analım, söyleyelim. Herhangi bir işe başlamadan evvel her kulun Allâh'ın adını anması vâciptir. Biz de bu zikrimizi yapalım ve bismillâhirrahmanirrahiym diyerek bu vazifemizi yerine getirelim. 

Allâh adın her kim ol evvel ana / Her işi âsân ide Allâh ana

Bir şeye, bir işe başlamadan evvel kim Allâh'ın adını anarsa, yâni besmele ile işine başlarsa, Allâh o kişinin her işini kendisine  kolaylaştırır.

Allâh adı olsa her işin önü / ergiz ebter olmaya ânın sonu

Allâh adıyla başlanan bir iş asla kuru ve verimsiz olmaz.

Her nefeste Allâh adın de müdâm / Allâh adıyle olur her iş tamam

Kendini , her fırsatta Allâh'ın adını daima anabilmeğe alıştır. Çünkü Allâh'ın adıyla ancak her iş tamam olabilir. “Besmelesiz başlanılan bir iş görünüşte tamam olsa bile, ecir ve sevabı açısından meydana gelen bir eksikliğinin olduğunu unutmamalıyız. Kalp atışlarımızı kulağımızla dinlersek, biz istemesek de kalbimizin Allâh – Allâh dediğini duymaktayız.” 

Bir kez Allâh dise aşk ile lisan / Dökülür cümle günah misl-i Hazan 

İnsan bir defa aşk ile "Allâh" dese bütün günahları sonbahar yapraklarının ağaçlardan döküldüğü gibi dökülür. 

İsm-i pâkin pâk olur zikr eyleyen / Her murâda erişür Allâh diyen

Allâh'ın temiz, pak ismini anan, zikr eyleyen kendisi de pak olur. Saflaşır, temizlenir. Allâh  O kişiyi isteklerine eriştirir.

Aşk ile gel imdi Allâh diyelim / Derd ile göz yaş ile âh idelim

İçtenlikle ve coşku ile gelin şimdi Allâh diyelim.  Gafil zamanlarımız için, üzülerek, ağlayarak üzüntümüzü ve pişmanlığımızı belirtelim. 

İslam peygamberi Hz. Muhammed'in doğum günü Hicrî Rebiülevvel ayının onikinci gecesidir. Bu yüzden İslam dünyası her yıl 12 Rebiülevvel gününü Mevlid Kandili ya da Veladet Kandili (Mevlid en-Nebi) olarak kutlar.

Âmine hatun Muhammed anesi / Ol sadefden doğdu ol dür danesi
Saf, pâk ve sedef gibi temiz bir kadın olan, Âmine hatundan, inci tanesi gibi çok değerli bir bebek  "Muhammed"   doğdu.

Ol Rebîûl evvel ayı nicesi / On ikinci gice isneyn gicesi

Rebîûl evvel ayının ortalarına doğru, onikinci pazartesi gecesiydi.

Ol gice kim doğdı ol hayrül beşer / Anesi anda neler gördü neler

İnsanların en hayırlısı o gece doğarken, Annesi  neler, ne fevkalâde şeyler gördü.

Dedi gördüm ol habîbin anesi / Bir acep nur kim, güneş pervanesi

O sevgili bebeğin annesi, "bir ışık gördüm ki güneş onun etrafında dönüyordu" dedi.

Berk urup çıkdı evimden nâgehan / Göklere dek nur ile doldu cihan

O ışık, şimşek gibi çakarak evimden yükselip dışarıya çıktı. Göklere kadar her yer ışıkla, nûr ile doldu.

Gökler açıldı ve feth oldu zulem / Üç melek gördüm elinde üç alem

Gökler açıldı ve karanlıklar yok oldu. Elinde bayrakları olan üç melek gördüm.

Biri meşrik, biri mağribde anın / Biri damında dikildi Kâ'benin

Meleklerden biri doğuda, diğeri batıda, diğeri de Kâ'benin damında dikiliyordu.

Bildim anlardan kim ol halkın yeği / Kim yakin oldu cihana gelmeği

Meleklerin hallerinden, gelişlerinden anladım ki, o halkın en üstününün dünyaya gelmesi yakınlaştı.

İndiler gökden melekler sâf sâf / Kâ'be gibi kıldılar evim tavaf

Gökten bölük bölük, sıra sıra melekler indiler. Kâ'be'yi tavaf eder gibi evimi tavaf ettiler.  Etrafında döndüler.

Kâ'be savt etdi o demde nâgehan / Dedi doğdu bu gice şems-i cihan

Kâ'be ansızın dile gelerek, bu gece cihanın güneşi doğdu diye seslendi.

Mevlid günlerinde oruç tutulması, geceleri ilâhiler, kasîdeler ve Mevlîd-i Şerif okunması, dua ve sohbet edilmesi, Kur’an-ı Kerîm okunması gibi ibadetler ile kutlama yaygındır.

Bu gice ol gicedir kim ol şerif / Nur ile âlemleri eyler lâtif
Bu gece o kadar şerefli bir gecedir ki, onun nuruyla âlemler daha nâzik olurlar.

Bu gice dünyayı ol cennet kılar / Bu gice eşyaya Hak rahmet kılar

Bu gece Allah cc her şeye rahmet nazarıyla bakar, dünyayı cennet gibi yapar.

Bu gice şâdân olur erbab-ı dil / Bu giceye can verir eshab-ı dil

Bu gece gönül erbapları sevinirler. Bu geceyi gönül sahipleri ihya ederler. Boş geçirmezler.

Doğdu ol saatde ol sultan-ı din / Nura gark oldu semavat-ü zemin

O anda doğum gerçekleşti. Dînin sultanı doğdu.  Yer ve gökler nûrla, ışıkla doldu, aydınlandı.

Edebî bir terim olarak „Mevlîd“, peygamberin doğumunu, hayatından kısa pasajları, mucizelerini anlatan mesnevi tarzındaki metinlerin tümüne verilen isim olmakla beraber, İslâm edebiyâtında bir edebî türdür.

Mevlîd, özel günlerde (sünnet töreni, hac dönüşü, asker uğurlama, bir ölümün 40. günü gibi) ve kutsal gecelerde, İslam'a göre son peygamber Muhammed'in doğumunu anlatan edebî metinlerin makam ve usûl ile okunmasıdır. [3]

Merhaba ey al-i sultan merhaba / Merhaba ey kân-ı irfan merhaba

Hoşgeldin ey büyük sultan hoşgeldin, Hoşgeldin ey ilim ve irfanın kaynağı hoşgeldin.

Merhaba ey sırr-ı fürkan merhaba / Merhaba ey derde derman merhaba

Hoşgeldin, ey gizli ilimleri bilen, hakkı batıldan ayırabilen hoşgeldin. Hoşgeldin, ey dertlerin ilâcı, hoşgeldin.

Günümüzde Türkiye'de bu türün en tanınan örneği, Süleyman Çelebi‘nin [4]15. yüzyıl tarihli "Vesîletü'n Necât" (Kurtuluş Vesilesi) ismini taşıyan manzum, Türkçe eseridir. Bu nedenle "mevlîd" kelimesi ile kastedilen çoğunlukla Süleyman Çelebi'nin sözkonusu eseridir. [5]

Süleyman Çelebi Mevlid'inin günümüze kadar gelen bestesi Bursalı Sekban isimli bir müzisyenin 17. yüzyılda bestelediği sanılmaktadır. [6] Halka mal olmuş bir müziktir

Dediler oğlun gibi hiç bir oğul / Yaradılalı cihan gelmiş değil
Dediler ki, cihan yaratılalı beri bu çocuk gibi hiçbir çocuk dünyaya gelmiş değildir.

Bu senin oğlun gibi kadr-i cemil / Bir anaya vememiştir ol Celil

Bu senin oğlun gibi güzel, değerli ve itibarlı bir çocuğu. O büyük, Ulu Allah'ım hiçbir anneye vermemiştir.

Ulu devlet buldun ey dildar sen / Doğiserdir senden ol hûlk-ı hasen

Ey sevgili hanım, sen çok büyük, ulu bir devlet buldun. Senden "dünyaya iyi ahlâk ve güzellikleri getirecek"  evlât doğmaktadır.

Bu gelen <<İlm-î ledün>> sultanıdır / Bu gelen tevhîd-ü irfan kânıdır

Bu doğan çocuk, Allah'ın izni ile gizli olan şeyleri açarak gösteren, Allah'ın  sırlarını öğretebilenlerin sultanıdır. Bu çocuk ilim sahiplerini tevhid akidesine götürenlerin esas kaynağıdır. İrfan cevheri ile tevhidi öğretecektir.

Bu gelen aşkına devreyler felek / Yüzüne müştakdürür ins-ü melek

Dünyalar, güneşler, yıldızlar ve galaksiler bu gelen aşkına dönmektedirler. İnsanlar ve melekler onun yüzünü görmek arzusundadırlar.

Mevlid kutlaması, Osmanlı'da 1588'de, resmi bir devlet protokolü haline getirildi. Sarayın önceleri Ayasofya Camisi'nde, daha sonra Sultanahmet Camisi'nde düzenlediği törenlere devletin ileri gelenleri ile birlikte halk da katılırdı. Sultan Abdülaziz döneminde Ortaköy, I. Abdülhamid devrinde Yıldız Camii'nde tören düzenlenirdi.

Kandil olarak nitelendirilen önemli dinî gün ve gecelerin dışında, vefât sebebiye, nikâh ve sünnet merasimlerinde, hacıların dönüşü ve asker uğurlama gibi vesilelerle mevlid okunması Anadolu’da gelenekselleşmiştir.

Süleyman Çelebi’nin Mevlüdü Münâcat (Allâha yalvarma, Dua bölümü) bölümü ile biter.

Yâ ilâhî ol Muhammed hakkı çün / Ol şefaat kânı Ahmed hakkı çün

Yâ ilâhî; O Muhammed kulunun hakkı için, şefaat yetkisini sadece ona verdiğin  Ahmed kulunun hakkı için,

Sidre-vü arş-i muallâ hakkı çün / Ol sülûk-i seyr-i âlâ hakkı çün

Yaradılmış varlık âleminin dışında olan o yüksek arş'ın hakkı için, O çok yüksek ve şerefli yolculuğun hakkı için,

Ol gece söyleşilen söz hakkı çün / Ol gece Hakk'ı gören göz hakkı çün

Mirac gecesinde konuşulan sözlerin hakkı için, O gece Hakk'ı, Rabb'ini gören göz hakkı için,

Sırr-ı fürkan, nûr-i âzam hakkı çün / Kuds-ü Kâbe, Merve, Zemzem, hakkı çün

Kur'anın içerdiği sırların, o büyük nûrun hakkı için, Mübarek Kâbe'nin, Merve tepesinin, Zemzem suyunun hakkı için,

Gözü yaşı hakkı çün aşıkların / Bağrı başı hakkı çün sadıkların

Hakk âşıklarının gözlerinden akan yaşların hakkı için, Sadık kullarının gönlünün, bağrının, başının hakkı için,

Aşk od'undan ciğeri püryan için / Derd ile kan ağlayan giryan içün

Allah ve resulullâh sevdası ateşinden ciğerleri kavrulanların hakkı için, Eksikleri yüzünden üzülerek gözlerinden kanlı yaşlar akıtanların hakkı için,

Sıdk ile yolunda kaim kul içün / Hazretine doğru varan yol için,

Sadakatle senin yolunda duran kullarının hakkı için, Hazretine kullarını ulaştıracak olan yolun hakkı için,

Şol zaman kim müddet-i ömr-ü hayat / Âhir ola ere hengâm-i memat

Verdiğin ömür zamanı dolup, ölüm zamanımız geldiğinde,

Yâ ilâhî saklagıl imanımız / Verelim îman ile ta canımız

Ey Allâh'ım, îmânımızı sen muhafaza eyle ki canımızı îmân ile verebililim.

Biz günahkâr, âsi, mücrim kulları / Yarlıgayüb kıl günahlardan berî

Biz, günahkâr, asi, mücrim, suçlu kullarınız, Bağışlayarak günahlarımızdan bizleri arındır.

Kabrimiz iman ile pür nur kıl / Mûnisi gılman ile hem hûr kıl

Kabrimizi îmân nûru ile doldur. Bizelere iyi davranan cennet oğlanları ve cennet kızları ile bizleri beraber eyle,

Hem dahi mizanımız eyle sekil / Cennete girmeğe lütfun kıl delil

Hem bizim hesabımızı kolay eyle, Cennete  lütfun ile girelim.

Mustafa'ya hem civar et yâ Kerîm / Cennet-ül firdevs içinde yâ Rahîm
Ey çok esirgeyen ve çok ikram sahibi Rabb'im, bizleri firdevs cennetleri içinde Resulün Mustafa'ya yakın bir yerde cennetine koy.

Lutf ile göster bize didarını / Nimetinle toyla gıl kullarını

Bize yüzünü görebilme mutluluğunu lûtfet ve bu ikramınla, bu nîmetinle kullarını coşkuyla sevindir.

Afvedüb isyanımız kıl rahmeti / Ol habibin yüzü suyu hürmeti

O sevgilinin, habibinin yüzü suyu hürmetine isyanlarımızı affederek bize rahmetinle muamele et.

Sana lâyık kullarınla hemdem et / Ehl-i derdin sohbetine mahrem et

Sevdiğin, beğendiğin kullarınla bizleri beraber eyle, eksiklerini bilip düzeltmeğe çalışan iyi kullarının sohbetlerinde, konuşmalarında bulunmayı bizlere nasip et.

Hem Süleyman-ı fakire rahmet et / Yoldaşın îman makamın cennet et

Bîçâre kulun, Süleymân Çelebiye de rahmet et. Yol arkadaşını îmân ve makamını da cennet et.

Yâ ilâhî kılma bizi dâllin / Bu düâya cümleniz deyin amin

Ey Allah'ım bizi sapkınlardan, dâlâlete düşenlerden eyleme. Doğru yoldan ayrılmaktan, sapıtmaktan koru. Bu duaya hepimiz âmîn diyelim. 

Ümmetinden razı olsun ol muin / Rahmetullahi aleyhim ecmain

İki cihan saadeti için ümmetine yol gösteren ve yardım eden o Resul, ümmetinin cümlesinden razı olsun.  Allah'ın rahmeti hepimizin, bütün ümmetin üstüne olsun. Âmîn. 

Dua niyetine inşallah. Kandiliniz hayır ve mübarek ola.

 --------------------------

[1] Mevlîd, Kaynak <http://tr.wikipedia.org/wiki/Mevlid

[2] Vesîletü'n Necât  Kaynak <http://www.nasrettinhocafikralari.com/mevlid_i_serif.html> 

[3] İslam'da Muhammed'in doğum günü farklı mezheplerde kutlanır. Sünniler Rebiülevvel ayının 11.sini 12.sine bağlayan geceyi, Şiiler 17. günü Mevlid günü ve 17'ye dönen geceyi de Mevlid Gecesi olarak adlandırırlar. Bu iki tarih arasındaki haftayı da Vahdet Haftası ilan etmişlerdir.

[4] Türkçede olduğu gibi Arapça, Kürtçe, Arnavutça gibi birçok dilde de mevlidler yazılmıştır. Türkçe mevlid geleneğinde olduğu gibi özel günlerde ve kutsal gecelerde okunduğu gibi, diğer zamanlarda da isteyenler tarafından okunmaktadır. Musikî terimi olarak “mevlîd”, cami ve tekke musikisinin bir türünü ifade eder. İslâm musikîsinde “Mevlîd” okuyanlar, Farsça’dan türetilmiş "mevlidhan" tâbiri ile nitelendirilir. Günümüzde icrâ edilmekte olan mevlid bestesini, 17. yüzyılda Bursalı Sekbân adlı bir musikîşinas tarafından bestelendiği sanılmaktadır. Türk edebiyat literatüründe 63 mevlid yer alır. En önemlisi, Süleyman Çelebi tarafından 15. yüzyılda yazılmış olandır. Diğer mevlitlerin hemen hepsi Süleyman Çelebi'nin mevlidine naziredir. Yalnızca Süleyman Çelebi'den önce yaşamış olan Erzurumlu Mustafa Darir'in "Tercümetü'd Darir" adlı eseri, İbn-i İshak'ın "Siret'ün Nebi" eserinden çeviridir. Hamdullah Hamdi'nin ve Şemseddin Sivasi Efendi'nin yazdığı mevlidler, başarılı örneklerdendir. Ancak hiçbir eser Süleyman Çelebi'nin yazdığı mevlidin seviyesine erişememiştir.

[5] Süleyman Çelebi (d. 1351- ö. 1422), 1409’da Mevlid mesnevisini yazarak Anadolu kültürünün önemli parçalarından mevlid törenlerinin mimarı olmuş şair. Orhan Gazi döneminde doğmuştur. Hayatı hakkında fazla bilgi bulunmaz. Kimi kaynaklara göre Osmanlı Sultanı I. Murat'ın vezîrlerinden Ahmed Paşa'nın oğlu, Şeyh Mahmûd Efendi'nin torunudur. Dedesi Mahmûd Bey, Şeyh Edebali'nin torunudur ve 1338'de Süleymân Paşa önderliğinde Rumeli'ye sal ile geçenlerdendir. Süleyman Çelebi'nin 1346-1351 yılları arasında bir tarihte doğduğu, ölüm tarihinin ise 1422 olduğu sanılıyor. Gençliğinde Bursa'da iyi bir eğitim aldığı sanılmaktadır. O devirde, Çelebi ünvanı ilim adamlarına ve Mevlevi tarikatı büyüklerine verilmekteydi. Mevlevi olduğuna dair kanıt yoktur. Bilgili tavırlarıyla Padişah Yıldırım Bayezid’in dikkatini çekmiş ve yapımı 1399’da tamamlanan Ulu Cami’ye imam olarak atanmıştır. Ünlü eseri Vesiletü'n Necat'ı getirildiği bu görev esnasında yaşadığı bir olaydan etkilenerek kaleme aldığı bilinmektedir. Söylenceye göre Süleyman Çelebi, Muhammed'in diğer peygamberlerden pek farkı olmadığını söyleyen bir İranlı vaize içerleyerek onun diğer peygamberlerden üstün olduğunu dile getirmek için Mevlid'i kaleme aldı. Süleyman Çelebi, Osmanlı Devleti'nin zayıf bir evresi olan ve Anadolu topraklarında her türlü kargaşalığın hüküm sürdüğü Fetret Devri'nde batini görüşler ile ehl-i sünnet arasındaki çekişmede ehl-i sünnetin tarafında yer almıştı. Mevlid'in yazılmasının bir amacının da ehl-i sünnet taraftarlarına destek vermek olduğu ifade edilir. Eserini, 1409 yılında (tahminen 60 yaşında iken) tamamladı. Eserini yazarken, referans aldığı eserlerin, Âşık Paşa’ nın “Garibnâme” si, Erzurumlu Darîr’in “Siyerü’ n- Nebî”'si, Eb’ul Hasan Bekrî’nin “Siyer”'i ve Muhiddîn-i Arabî’nin “Füsûs”'u olduğu tesbit edilmiştir. Mevlid, bilinen tek eseridir. 1422'de vefat ettiği düşünülen Süleyman Çelebi'nin mezarı Bursa’da Çekirge yolu üzerindedir. Mezarının bulunduğu yere 1952'de bir türbe yapılmıştır. 

Kaynak <http://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCleyman_%C3%87elebi_(edebiyat%C3%A7%C4%B1)>

[6] Süleyman Çelebi tarafından 1409'ta yazılmıştır. Asıl adı "Vesîletü'n Necât" (Kurtuluş Vesilesi)'tır. 16 kısım ve 770 beyitten oluşur. Kaside şeklinde yazılan eserin içinde gazel formunda yazılan bölümler de vardır. Aruzun "failatun failatun failun" vezni kullanılmıştır; sadece "velâdet” bölümünün sonundaki on beyit “ mef’ ulü-fâilâtü-mefâilü- fâilün” kalıbı ile yazılmıştır. Süleyman Çelebi, eserini yazarken, referans aldığı eserlerin, Âşık Paşa’ nın “Garibnâme” si, Erzurumlu Darîr in “Siyerü’ n- Nebî” si, Eb’ul Hasan Bekrî’ nin “Siyer” i ve Muhiddîn-i Arabî’ nin “Füsûs-u Hîkem“i olduğu tesbit edilmiştir. Halk arasında geleneksel olarak okunan mevlid Süleyman Çelebi'nin derlediği mevliddir. Kaynak <http://tr.wikipedia.org/wiki/Mevlid

[7] Bir beste olmaktan ziyade, her bir bölümün hangi makamda nasıl seslendirileceği konusunda rehber niteliğindedir. Ülkenin değişik bölgelerinin kendine özgü bir mevlid tavır ve üslubu gelişmiştir. Hâfız Sadettin Kaynak ve Hâfız Kemal Batanay gibi bestekarlar da mevlidi bestelemiştir ancak pek yaygınlaşmamıştır. 2010 yılında ise Cumhurbaşkanlığı Yüksek Himayeleri tarafından finanse edilen bir proje ile dünyaca ünlü besteci ve orkestra şefi Selman Ada tarafından, evrensel müzik standartlarına uygun şekilde "kantat" formunda bestelenmiş şekli ile seslendirilmiştir.